ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ

ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ΝΗΣΤΕΙΩΝ
Γράφει ο Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Σούλος

Τῇ αυτή ημέρᾳ, Κυριακή δευτέρα των Νηστειών, μνήμην επιτελούμεν του εν Αγίοις Πατρός ημών Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά.
Την προσωπικότητα του σήμερον τιμωμένου, υπό της Αγίας Καθολικής και Αποστολικής, Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας, μας την περιγράφει άνευ υπερβολής και υπεραξίας το απολυτίκιο του αγίου, που λέγει:
«Ορθοδοξίας ο φωστήρ, Εκκλησίας τo στήριγμα και διδάσκαλε, των Μοναστών ἡ καλλονή, των θεολόγων υπέρμαχος απροσμάχητος, Γρηγόριε θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης τo καύχημα, κήρυξ της χάριτος, ικέτευε διά παντός, σωθήναι τας ψυχάς ημών».

Ο άγιος Γρηγόριος, καταγόταν από την Aσία και ανετράφη από παιδί στην βασιλική αυλή της Κωνσταντινούπολης. Σπούδασε Φιλοσοφία, Ρητορική, Λογική και Φυσική. Κατά την αποφοιτήριο διάλεξή του, στην Λογική, ενώπιον του Αυτοκράτορα και των πολλών άλλων αξιωματούχων της Αυτοκρατορίας, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεως, ανεφώνησε με θαυμασμό, ότι αν ήταν παρών ο ίδιος ο Αριστοτέλης, θα τον επαινούσε. Τόσο σπουδαία και άρτια ήταν η ομιλία του Γρηγορίου.
Μετά τις σπουδές του όμως, απέρριψε την προσφορά του αυτοκράτορα, για ανάληψη υψηλών αξιωμάτων και εγκατέλειψε τα βασιλικά ανάκτορα και από είκοσι χρονών ασκήτευσε στο Άγιον Όρος, μετά πήγε στα Ιεροσόλυμα, κατόπιν επέστρεψε και μόνασε στη Βέροια και σε ηλικία τριάντα οκτώ χρονών χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος και αργότερα έγινε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, για δώδεκα έτη, αλλά μόνο στα μισά παρέμεινε λόγω απίστευτων περιπετειών, που μέχρι και φυλακή εξέτεινε, ένεκα της αγωνιστικής δράσης του.
Συμμετείχε στις συγκροτηθείσες συνόδους του 1341 και 1347 και πολέμησε τις κακοδοξίες των δυτικόφρονων Βαρλαάμ και Ακινδύνου.
Έγραψε πολλά θεολογικά συγγράμματα, κυρίως δογματικού περιεχομένου, για να καταπολεμήσει τους αιρετικούς, όπως περί του Αγίου Πνεύματος, καθώς και επιστολές στους αντιησυχαστές. Επίσης έγραψε διάφορα ομολογιακά κείμενα. Χαρακτηρίζεται ως ο θεολόγος της χάριτος και του ακτίστου φωτός.
Ο Γρηγόριος πέτυχε να ανανεώσει την θεολογική ορολογία και να δώσει νέες κατευθύνσεις στη θεολογική σκέψη. Ξεκίνησε από προσωπικές εμπειρίες και απέδειξε, ότι το έργο της Θεολογίας είναι ασύγκριτα ανώτερο από της Φιλοσοφίας και κάθε άλλης επιστήμης.
Θεμελιώδης προσφορά του Γρηγορίου στην Θεολογία είναι η διάκρισις των εννοιών Ουσίας και Ενέργειας του Θεού. Η υπαρκτική οντότητα του Θεού συνίσταται σε δύο. Στην ουσία Του, η οποία είναι άκτιστη, ακατάληπτη και αυθύπαρκτη και ονομάζεται κυριολεκτικά Θεότης και στις ενέργειές Του, οι λεγόμενες ιδιότητες που είναι μεν άκτιστες, αλλά καταληπτές. Άλλο λοιπόν η Θεότης και άλλο η βασιλεία, η αγιότης κ.λπ.
Το ουσιωδέστερο στοιχείο της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά συνίσταται στην ανύψωση του ανθρώπου υπεράνω του κόσμου. Η εμπειρία της θεώσεως είναι δυνατή από εδώ με την παράδοξο σύνδεση του ιστορικού με του υπεριστορικού. Το φως που είδαν οι μαθητές του Χριστού στο Θαβώρ, το φως που βλέπουν οι καθαροί ησυχαστές σήμερα και η υπόστασις των αγαθών του μέλλοντος αιώνος αποτελούν τις τρείς φάσεις ενός και του αυτού πνευματικού γεγονότος, σε μια υπερχρόνια πραγματικότητα.
Η καθιέρωση της μνήμης του την σημερινή Κυριακή Β΄ των Νηστειών, είναι μία πράξη συμβολική και αποφασιστική, διότι η σημερινή ημέρα τιμάται, ως επέκταση και προέκταση της περασμένης Κυριακής της Ορθοδοξίας και ως ένα είδος δευτέρας «Κυριακής της Ορθοδοξίας», είναι συνέχεια της νίκης της Εκκλησίας, ως σώματος Χριστού και εν Χριστώ κοινωνίας εναντίον της κακοδοξίας και της πλάνης.
Διότι η αναστύλωση των ιερών εικόνων και η επικράτηση της Ορθοδοξίας, δεν είναι νίκη προσώπων εναντίον άλλων προσώπων, δεν είναι νίκη παρατάξεως εναντίον άλλης παρατάξεως. Η οριστική απόφαση αναστυλώσεως των ιερών εικόνων, που θεωρούνται ότι είναι τα βιβλία των αναλφάβητων συνανθρώπων μας, είναι θρίαμβος τῆς Ορθοδόξου Πίστεως.
Το πρόβλημα της εικονομαχίας ήταν στην ουσία του θεολογικό και μάλιστα χριστολογικό και ανάγει την αρχή του στον Αρειανισμό και τον Μονοφυσιτισμό και στόχευε την Θεανθρώπινη υπαρκτική υπόσταση του Ιησού Χριστού.
Η θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά εκάλυψε όλα τα κενά του παρελθόντος και του μέλλοντος. Πεφωτισμένος ο Άγιος Γρηγόριος από τις άκτιστες ενέργειες του Αγίου Πνεύματος, απέκτησε πνευματική σοφία και έγινε τέλειος διδάσκαλος των αρετών και της κατά Θεόν ζωής.
Αφορμή της εμφανίσεως στο προσκήνιο του ΙΔ΄ αιώνα της θεολογική προσωπικότητας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά υπήρξαν οι παράδοξες για την ορθόδοξη Ανατολή θεωρίες του μοναχού Βαρλαάμ, από την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας, γύρω από τα θεολογικά ζητήματα και τις επικρίσεις του εναντίον της ησυχαστικής πράξεως των μοναζόντων.
Οι Τοπικές Σύνοδοι του ΙΔ΄ αιώνα στην Κωνσταντινούπολη (1341, 1347, 1351, 1368) δικαίωσαν εκκλησιολογικά τους θεολογικούς αγώνες του αγίου Γρηγορίου και εξέλαβαν τη διδασκαλία του, για τις άκτιστες ενέργειες, ως ανατομία και ανάπτυξη της προηγούμενης πατερικής παραδόσεως.
Για να σχηματίσουμε μία μικρή ιδέα για τον μέγιστο θεολόγο του 14ου αιώνος, Γρηγόριο Παλαμά, θα αναφέρουμε ορισμένα ενδεικτικά στοιχεία από την ασκητική, τη λειτουργική εμπειρία και τρόπο ζωή του, όπως εκφράζεται μέσα από πλουσιότατο συγγραφικό του έργο.
Κατ’ αρχήν, ο άγιος Γρηγόριος, διασαφηνίζει, ότι δεν υφίσταται κανένα ζήτημα διπλής ηθικής, που να διαχωρίζει την «πνευματικότητα» των μοναζόντων από την ευσέβεια των πιστών μέσα στον κόσμο. Δηλαδή, όσοι ζουν τα του κόσμου, σύμφωνα με τις θείες εντολές, καταλήγουν και αυτοί στο ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα, δηλαδή στην τέλεια αγάπη και στη θέωση.
Επίσης ο άγιος Γρηγόριος, δεν θεωρούσε την αδιάλειπτη προσευχή, ως αποκλειστικό προνόμιο των αναχωρητών, αλλά καθώς έλεγε «και άνδρας και γυναίκας και παίδας, και σοφούς και ιδιώτας, και πάντας ομού» στην άσκησή της προσευχής.
Εις ό,τι αφορά την διαφωνία του με το Βαρλαάμ, αύτη συνίστατο στο ότι ο Καλαβρός μοναχός υποστήριζε, ότι όχι μόνο το φως των ησυχαστών αλλά και τα Μυστήρια και η λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, δεν είναι τίποτε άλλο παρά συμβολικές παραστάσεις, που ανάγουν σε νοητά και άυλα αρχέτυπα. Η θεοπτία είναι η γνώση των κτιστών όντων που εξαρτάται από τις φυσικές ικανότητες του ανθρώπου.
Ο άγιος Γρηγόριος ισχυρίσθηκε το αντίθετο, ότι δηλαδή η θέωση είναι άκτιστη δωρεά του Θεού και όχι αποτέλεσμα φυσικής μιμήσεως, ικανότητας και προκοπής από μέρους του ανθρώπου. Δηλαδή, ο άγιος Γρηγόριος τονίζει την ενιαία και συνθετική θεώρηση μεταξύ Μυστηρίων και ασκήσεως.
Γενικότερα ο θεολογικός του αγώνας επικεντρώνεται στον άκτιστο χαρακτήρα της λαμβανομένης χάριτος, η οποία εγκαθίσταται και πραγματώνει τη θεώση «από του βαπτίσματος και των ακολουθούντων υποχρεωτικών ιερών Μυστηρίων»
Μετά το βάπτισμα, ακολουθεί το μυστήριο του «μυστικού άρτου και του ποτηρίου», δηλαδή η Θεία Ευχαριστία, δια της οποίας έχουμε τη χαρισματική μέθεξη του πιστού στη σταυρική θυσία και στην ανάσταση του Χριστού.
Όπως το βάπτισμα, έτσι και η κοινωνία της Θείας Ευχαριστίας είναι εξ ολοκλήρου δωρεά. Τα δύο αυτά «ανώδυνα» για τον πιστό Μυστήρια θεμελιώνονται και εικονίζουν τα «επώδυνα» πάθη του Χριστού.
Καμία εμπειρία και καμία «πνευματικότητα» δεν είναι δυνατόν να νοηθεί στην Εκκλησία, αν δεν έχει ως βάση και αναφορά την άκτιστη χάρη των Μυστηρίων.
Από τα ιερά μυστήρια του Βαπτίσματος και της Θείας Ευχαριστίας, κατά μείζονα λόγο, εξαρτάται η σωτηρία και η θέωση και σ’ αυτά συγκεφαλαιώνεται ολόκληρο το σχέδιο της Θείας Οικονομίας.
Η Εκκλησία, δίδαξε ο άγιος Γρηγόριος, είναι η «κοινωνία της θεώσεως», όπου το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, το οποίο συνήργησε στο μοναδικό γεγονός του Χριστού, ενεργεί και στην ευχαριστιακή μεταβολή των τιμίων δώρων σε σώμα και αίμα Χριστού.
Η κοινωνία των τιμίων δώρων οικοδομεί την ενότητα του Εκκλησιαστικού Σώματος, με κεφαλή τον Χριστό, συνάμα δε και με την πολλαπλότητα και πληρότητα κάθε ιδιαίτερου μέλους κατά τρόπο ελεύθερο.
Συνεπώς, «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου», ενώπιον της χριστοκεντρικής εμπειρίας της θέας του ακτίστου φωτός, που μας λούζει κάθε φορά που προσερχόμαστε «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης» στη μέθεξη του Ιερού Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, που συντελείται σε κάθε Θεία Λειτουργία, και μας μεταδίδεται, η Χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του αγίου Πνεύματος, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον, δια πρεσβειών του εν αγίοις Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, του θαυματουργού, ου την σεβασμία αυτού μνήμην ευλαβώς επιτελούμεν και την αγία ευχή αυτού επιζητούμε. Γένοιτο!